FLOW – stan przepływu – smak życia i prawdziwe szczęście

Kiedy ludzie czują się najbardziej szczęśliwi? Jeśli uda nam się odnaleźć  odpowiedź na to pytanie, być może wreszcie nauczymy się układać sobie życie tak, by szczęście odgrywało w nim większą rolę.  Mihaly Csikszentmihalyi węgiersko-amerykański psycholog, przez lata szukał odpowiedzi na to pytanie i odkrył odpowiedź.  Poznaj teorię przepływu – FLOW, czyli specyficznego stanu umysłu, w którym czujemy się najszczęśliwsi….

Szczęście najważniejszy cel człowieka…

Ponad 2000 lat temu Arystoteles doszedł do wniosku, że ludzie ponad wszystko poszukują szczęścia. Jest ono dla nas wartością samo w sobie; wszystkie inne cele, do których dążymy – zdrowie, piękno, bogactwo czy władza – mają znaczenie tylko dlatego, że spodziewamy się, iż osiągając je, staniemy się szczęśliwi. A jednak nasze podejście do najważniejszej sprawy nie uległo w ciągu wieków większym zmianom. Nie rozumiemy, czym jest szczęście, podobnie jak nie rozumiał tego Arystoteles. A współcześni ludzie często czują, że marnują swoje życie, a zamiast pełni szczęścia nieustannie doświadczają lęku i znudzenia.

Czy takie jest nasze przeznaczenie? Czy mamy pozostać niespełnieni? Czy każdy człowiek zawsze będzie pragnął czegoś więcej, niż może mieć? A może nieustanne poczucie niezadowolenia, które często zatruwa nawet najwspanialsze chwile naszego życia, wynika z tego, że szukamy szczęścia w niewłaściwych miejscach? Jak możemy upewnić się, że nasze życie jest warte przeżycia? Jak  możemy osiągnąć ten nieuchwytny cel – szczęście, do którego nie można dotrzeć bezpośrednio?

„Szczę­ście przy­cho­dzi nie wtedy, kiedy sta­ramy się je zna­leźć, lecz gdy anga­żu­jemy się bez reszty w każdy – zarówno dobry, jak i zły – aspekt naszego życia”.

Flow – stan przepływu – smak życia i szczęścia

Zanurzyć się w doświadczaniu, płynąć z jego nurtem – smakować życie.

„Subiektywne doświadczenia nie są tylko jednym z wymiarów życia – one same są życiem”. – Mihaly Csikszentmihalyi

Przed każdym z nas stoją tysiące możliwości, wyzwań umożliwiających przekraczanie siebie. Najlepsze chwile naszego życia – nie zdarzają się, gdy pozostajemy bierni i zrelaksowani, choć także one mogą być niezwykle przyjemne. Najwspanialsze chwile zwykle następują, kiedy nasze ciało lub umysł są napięte do granic możliwości, podejmując dobrowolny wysiłek w celu osiągnięcia czegoś trudnego lub wartościowego.

„Umiejętność przekształcenia każdego działania w doświadczenie przepływu (ang. flow) jest kluczem do odblokowania długotrwałego szczęścia”.

Czym jest przepływ (ang. flow)?

Flow (po polsku przepływ, ale także wznoszenie się, unoszenie i poruszanie bez wysiłku), to specyficzny stanu umysłu, w którym czujemy się najszczęśliwsi.

Twórcą teorii przepływu, jest węgiersko-amerykański psycholog Mihaly Csikszentmihalyi. Sformułował ją na podstawie kilkudziesięciu lat badań nad pozytywnymi aspektami ludzkiego doświadczenia – radością, kreatywnością oraz procesem całkowitego zaangażowania w życie.

Flow jest wtedy, gdy jesteś tak zaangażowany w jakieś działanie, że tracisz wręcz poczucie czasu i rzeczywistości.

„Flow to słowo, którym uczestnicy naszych badań opisują swój stan umysłu w chwilach, gdy w ich świadomości panują porządek i harmonia, a oni chcą kontynuować to, co robią, dla czystej satysfakcji z wykonywania danej czynności”. – Mihaly CsikszentmihalyI

Jak osiągnąć stan przepływu – flow?

Aby osiągnąć flow, potrzebujesz 3 rzeczy:

1. Realistycznych celów.
2. Twoje umiejętności powinny być dopasowane do możliwości działania
3. Całkowitej koncentracji na działaniu.

Optymalny stan doświadczenia wewnętrznego to taki, w którym w świadomości panuje porządek. Dzieje się tak, kiedy energia psychiczna – lub uwaga – jest inwestowana w realistyczne cele, a umiejętności są dostosowane do możliwości działania. Dążenie do celu porządkuje świadomość, ponieważ musimy skoncentrować uwagę na bieżącym zadaniu i na pewien czas zapomnieć o wszystkim innym.

Przepływ ma miejsce, gdy twoje umiejętności odpowiadają trudności zadania. Jeśli zadanie jest zbyt trudne, poczujesz niepokój i nie będziesz w stanie doświadczyć przepływu. Natomiast gdy umiejętności są znacznie wyższe niż wyzwanie, poczujesz się znudzony.

Wszystkie czynności sprzyjające doświadczeniu przepływu – współzawodnictwo, udział w grze losowej czy jakikolwiek inny wymiar przeżyć – mają wspólną cechę. Dają nam poczucie odkrywania, twórcze wrażenie przenoszenia się do nowej rzeczywistości. Mobilizuje nas to do większego wysiłku i prowadzi do stanów świadomości, o których wcześniej nawet nam się nie śniło. Krótko mówiąc, takie czynności powodują zmianę jaźni przez uczynienie jej bardziej złożoną. Właśnie w rozwoju samoświadomości tkwi klucz do działań sprzyjających doświadczeniu przepływu.

5 zasad pozwalających przekształcić każdą czynność w przepływ – flow

1. Określ jasno cele działania. Stwórz główny cel i tyle podcelów, ile potrzeba.
2. Znajdź sposób na mierzenie postępów. Stwórz mechanizmy pozwalające śledzić postępy.
3. Skoncentruj się na zadaniu. Poświęć całą swoją uwagę zadaniu. Nie ma mowy o wielozadaniowości.
4. Rozwijaj umiejętności potrzebne do osiągnięcia postępu. Staraj się doskonalić każdą wymaganą umiejętność
5. Stale podnoś poziom trudności. Gdy osiągniesz swoje cele, wróć do kroku 1 i stwórz jeszcze śmielsze cele.

„Im bardziej dana czynność przypomina grę, tym przyjemniejsza się staje”.

Osobowość autoteliczna. Jak osiągać przepływ na co dzień?

Nie jest łatwo przekształcić zwykłe doświadczenie w stan przepływu, ale prawie każdy z nas może poprawić swoje umiejętności w tym zakresie.

Przepływu można doświadczyć w niemal każdym otoczeniu. Aby zmaksymalizować czas spędzony w tym stanie, musisz zastosować zasady przepływu do całego swojego życia. A żeby to zrobić, powinieneś rozwinąć „Osobowość Autoteliczną”.

„Autoteliczny„: z greckiego, auto (ja) + telos (cel)

Człowiek zdrowy, bogaty, silny i posiadający władzę wcale nie ma większych szans na kontrolowanie własnej świadomości niż chory, biedny, słaby czy prześladowany. Różnica między tym, kto czerpie satysfakcję z życia, a tym, kto czuje się nim przytłoczony, wynika z kombinacji czynników zewnętrznych oraz sposobu, w jaki dana osoba je interpretuje – czyli od tego, czy postrzega wyzwania jako zagrożenie, czy jako możliwość działania.

Posiadając autoteliczne JA, możesz cieszyć się życiem nawet wtedy, gdy okoliczności są brutalne i przykre.

„Osobowość autoteliczna z łatwością przekłada potencjalne zagrożenia na wyzwania przynoszące satysfakcję, dzięki czemu utrzymuje wewnętrzną harmonię. Człowiek, który nigdy nie bywa znudzony, rzadko odczuwa lęk, jest zaangażowany w bieżące zdarzenia i przez większość czasu doświadcza przepływu, prawdopodobnie posiada jaźń autoteliczną”. – Mihaly Csikszentmihaly

Jak mieć autoteliczną osobowość?

Co robić, aby stać się osobą autoteliczną. Zasady rządzące rozwojem osobowości autotelicznej wynikają bezpośrednio z modelu czynności wywołującej doświadczenie przepływu. Można je podsumować następująco:

1. Wyznaczanie celów. Aby móc doświadczyć przepływu, dana osoba musi mieć jasno określone cele, do których pragnie dążyć. Wybór celu jest związany z rozpoznawaniem wyzwań. W każdym wypadku cele i wyzwania są ze sobą powiązane.
2. Angażowanie się w wykonywaną czynność. Po wybraniu systemu działania człowiek o osobowości autotelicznej głęboko angażuje się we wszystko, co robi. Niezależnie od tego, czy decyduje się na samotny lot dookoła świata, czy pozmywanie naczyń po kolacji, koncentruje uwagę na bieżącym zadaniu.
3. Zwracanie uwagi na wydarzenia. Koncentracja uwagi prowadzi do zaangażowania, które można utrzymać tylko dzięki nieustannej uważności podczas wykonywania działań.
4. Czerpanie satysfakcji z bezpośrednich doświadczeń. Rezultatem posiadania osobowości autotelicznej – zdolności do wyznaczania celów, rozwijania umiejętności, odczytywania informacji zwrotnych, koncentrowania się i angażowania – jest możliwość czerpania satysfakcji z życia nawet w trudnych i niesprzyjających okolicznościach. „Sprawowanie kontroli nad własnym umysłem oznacza, że wszystko, co nam się przytrafia, może być źródłem radości. Powiew wiatru w gorący dzień, widok chmur odbijających się w szklanej fasadzie wieżowca, praca nad umową biznesową, obserwowanie dziecka bawiącego się ze szczeniakiem czy nawet wypicie szklanki wody można odczuwać jako głęboko satysfakcjonujące doświadczenie, które wzbogaca nasze życie”. – Mihaly Csikszentmihaly

Ostatnim zadaniem, jakie teoria przepływu stawia przed tymi, którzy chcą osiągać optymalne doświadczenia, jest tworzenie harmonii niezależnie od rodzaju wykonywanej czynności. Zadanie to obejmuje przekształcenie całego życia w jednolite działanie wywołujące doznanie przepływu, motywowane spójnymi celami zapewniającymi stałe poczucie sensu

„Aby zamienić całe życie w doświadczenie przepływu, nie wystarczy nauczyć się, jak kontrolować bieżące stany świadomości. Konieczne jest także poznanie ogólnego kontekstu celów nadających sens codzienności. Jeśli ktoś zamienia jedną czynność wywołującą doznanie przepływu na kolejną, bez nadawania im znaczenia i porządku, pod koniec życia będzie mu trudno znaleźć sens w tym, co się wydarzyło przez wiele lat”. – Mihaly Csikszentmihaly

Osiągnij przepływ w swojej pracy

Praca jest jednym z najlepszych środowisk dla przepływu.

Co może zaskakiwać, praca dostarcza więcej doświadczeń związanych z przepływem niż czas wolny. W badaniach przeprowadzonych przez Csikszentmihalyi, ludzie sygnalizowali doświadczanie przepływu w pracy w 54% przypadków. Oznacza to, że przez około połowę czasu pracy ludzie czują, że mierzą się z ponadprzeciętnymi wyzwaniami, wykorzystując do tego ponadprzeciętne umiejętności.

Z kolei kiedy zajmują się rozrywką, na przykład czytają, oglądają telewizję, spotykają się ze znajomymi lub wychodzą do restauracji, doświadczają przepływu tylko w 18% przypadków. Odpowiedzi udzielane w czasie wolnym wskazywały zazwyczaj na stan apatii, charakteryzujący się poziomem wyzwań i umiejętności poniżej przeciętnej.

Mamy więc do czynienia z paradoksem. W pracy ludzie wykorzystują swoje kompetencje i stawiają czoła wyzwaniom, co sprawia, że czują się szczęśliwsi, silniejsi, bardziej kreatywni i usatysfakcjonowani. W czasie wolnym wydaje im się, że nie mają co robić, a ich umiejętności nie są wykorzystywane, więc czują się smutni, słabi, znudzeni i niezadowoleni. Mimo to woleliby pracować mniej, a więcej czasu poświęcać na odpoczynek.

Co oznacza ta sprzeczność? Istnieje kilka możliwych wyjaśnień, ale jeden wniosek wydaje się niezaprzeczalny:

„jeśli chodzi o pracę, ludzie nie zwracają uwagi na sygnały wysyłane im przez zmysły. Ignorują jakość doświadczenia i opierają swoją motywację na silnie zakorzenionym kulturowym stereotypie mówiącym, jaka praca być powinna. Postrzegają ją jako narzucony obowiązek, ograniczenie wolności –dlatego pragną jej unikać, jeśli tylko to możliwe.” – Mihaly Csikszentmihalyi

Twoja praca może być ciężka i mało efektowna, a większość ludzi uznałaby ją za nudną, powtarzalną i bez znaczenia. Jednak masz możliwość przekształcenia swojej pracy w złożony proces. Dostrzegając możliwość działania tam, gdzie inni jej nie widzą; rozwijając umiejętności, koncentrując się na bieżącym zadaniu i pozwalając sobie zatracić się w nim tak bardzo, że twoja jaźń ulegnie wzmocnieniu. Tak pojmowana praca zawsze przynosi satysfakcję.

Inną metodą jest zmiana zajęcia na bardziej sprzyjające doświadczaniu przepływu, także w przypadku osób, które nie mają osobowości autotelicznej. Im bardziej praca przypomina grę – jest zróżnicowana, stawia przed nami odpowiednie i elastyczne wyzwania, ma jasno określone cele i zapewnia informacje zwrotne – tym więcej satysfakcji może nam przynieść, niezależnie od poziomu naszego rozwoju.

Praca może więc być ciężka i nudna lub przyjemna i satysfakcjonująca. Im wcześniej uświadomimy sobie, że jakość doświadczeń związanych z pracą zależy od naszych decyzji, tym wcześniej będziemy mogli poprawić tę niezwykle ważną sferę naszego życia.

„Motyw przewodni życia jest jak gra, której zasad trzeba się trzymać, aby doświadczyć przepływu. Określa on to, co może sprawić, że nasza egzystencja będzie satysfakcjonująca”. – Mihaly Csikszentmihalyi

Słowo końcowe

Osoby, które nauczą się kontrolować swoje wewnętrzne doświadczenia, będą mogły decydować o jakości własnego życia – a jest to zdolność, która w największym stopniu umożliwia zbliżenie się do pełni szczęścia.

Wszystko, czego doświadczamy – radość czy cierpienie, zaciekawienie czy nuda – jest reprezentowane w umyśle jako informacja. Jeśli potrafimy te informacje kontrolować, możemy decydować o jakości naszego życia.

Osoba, która przejmie kontrolę nad swoją energią psychiczną, a następnie zainwestuje ją w dążenie do świadomie wybranych celów, z pewnością stanie się dojrzalsza i ciekawsza. Rozwijając swoje zdolności i podejmując trudne wyzwania, możemy nieustannie stawać się coraz bardziej niezwykłymi ludźmi.

„Z punktu widzenia jednostki nie ma znaczenia, co będzie ostatecznym życiowym celem – pod warunkiem że warto przez całe życie inwestować energię psychiczną w jego osiągnięcie. […] Dopóki mamy przed sobą konkretne zadania i określone zasady ich realizacji, a także zdolność koncentracji i zaangażowania, każdy dowolny cel może nadać znaczenie naszemu życiu”. – Mihaly Csikszentmihalyi

Szczęście nie jest czymś, co się wydarza. Nie jest ono wynikiem sprzyjającego losu ani dziełem przypadku. Nie można go kupić za pieniądze ani uzyskać dzięki posiadanej władzy. Nie zależy też ono od zewnętrznych wydarzeń, lecz jest efektem tego, jak te wydarzenia interpretujemy. To stan, na który każdy z nas musi sam się przygotować, a gdy już go osiągnie – dbać o niego i go chronić.

„Uczucia dotyczące nas samych oraz radość, jaką czerpiemy z życia, wynikają bezpośrednio ze sposobu, w jaki nasz umysł filtruje i interpretuje codzienne doświadczenia. Nasze poczucie szczęścia zależy od wewnętrznej harmonii, nie od tego, czy potrafimy kontrolować siły napędzające wszechświat”. – Mihaly Csikszentmihalyi

Sięgnij po książkę Flow i osiągnij stan przepływu!

Książka Flow nie jestpopularnym poradnikiem zawierającym niezawodne wskazówki dotyczące tego, jak być szczęśliwym. Napisanie takiego podręcznika byłoby niemożliwe. Każdy człowiek tworzy bowiem własną wizję szczęśliwego życia, a uniwersalna recepta na szczęście nie istnieje.

W książce Flow Mihaly Csikszentmihalyi stara się więc zaprezentować ogólne zasady oraz konkretne przykłady ich realizacji – historie ludzi, którzy wykorzystali opisane sposoby postępowania, by przekształcić swoją nudną i bezsensowną egzystencję w życie pełne radości. Ta książka nie obiecuję łatwych rozwiązań, ale jeśli zależy ci na zmianie, z pewnością znajdziesz tu wystarczająco dużo informacji, aby przejść od teorii do praktyki.

Dzięki książce Flow zrozumiesz, na czym polega istota „optymalnego doświadczenia” oraz dlaczego niektórzy ludzie bezskutecznie walczą ze złym samopoczuciem, choć osiągają w życiu to, czego chcieli, i dowiesz się, jak odnaleźć radość w pozornie beznadziejnych sytuacjach.

Prze­ję­cie kon­troli nad wła­snym życiem ni­gdy nie jest łatwe, a cza­sami bywa bole­sne. W dłuż­szej per­spek­ty­wie opty­malne doświad­cze­nia skła­dają się jed­nak na poczu­cie, że panu­jemy nad swoim losem, a nawet uczest­ni­czymy w decy­do­wa­niu o tre­ści naszego życia – to zaś jest naj­bliż­sze szczę­ściu w jego powszech­nym rozu­mie­niu.

„Nasze prze­ko­na­nia na temat wła­snego życia są wyni­kiem dzia­ła­nia wielu sił decy­du­ją­cych o kształ­cie naszego doświad­cze­nia. Każda z nich wpływa na to, czy czu­jemy się dobrze, czy źle. Więk­szość tych sił pozo­staje poza naszą kon­trolą. […] Infor­ma­cje zapi­sane w naszych genach, siła gra­wi­ta­cji, pyłki uno­szące się w powie­trzu, epoka, w któ­rej się rodzimy – wszystko to oraz nie­skoń­cze­nie wiele innych oko­licz­no­ści decy­duje o tym, co widzimy, jak się czu­jemy i co robimy. Nie ma więc nic zaska­ku­ją­cego w prze­ko­na­niu, że naszym losem rzą­dzą przede wszyst­kim czyn­niki zewnętrzne.

Wszy­scy jed­nak doświad­czy­li­śmy chwil, w któ­rych zamiast pod­da­wać się dzia­ła­niu ano­ni­mo­wych mocy, czu­jemy, że mamy kon­trolę nad swo­imi poczy­na­niami i jeste­śmy panami wła­snego losu. W tych rzad­kich momen­tach towa­rzy­szy nam rado­sne pod­nie­ce­nie, głę­bo­kie poczu­cie zado­wo­le­nia, które pie­lę­gnu­jemy przez długi czas i które w naszej pamięci staje się punk­tem odnie­sie­nia mówią­cym, jak powinno wyglą­dać nasze życie„. – Mihaly Csikszentmihalyi

Żródło: FLOW. Stan przepływu Autor: Mihaly Csikszentmihalyi, Wydawnictwo Feeria 2022, tłumaczenie Aleksandea Haduła