Zadawanie pytań jest jednym z najlepszych sposobów na poszukiwanie rozwiązań. Dobrze sformułowane i trafne pytanie, prowadzi do lepszych odpowiedzi. Nikt tak dobrze nie zadawał pytań jak grecki filozof Sokrates. Uważał on, że pytania to świetny sposób na “dojście do prawdy”. Pytania sokratyczne leżą u podstaw tzw. “myślenia krytycznego”.
Myślenie krytyczne to jedna z najważniejszych umiejętności XXI wieku. Myślenie krytyczne to proces, otrzymujesz informacje, przetwarzasz je i dochodzisz do wniosków. W ten sposób tworzymy nową wiedzę i uzyskujemy lepsze zrozumienie danego zagadnienia. Dzięki myśleniu krytycznemu jesteśmy w stanie analizować, tworzyć hipotezy, oceniać. Rozpoznawać emocje swoje i innych osób. Tworzyć logiczne powiązania, myśleć o konsekwencjach, sprawdzać fakty. Odróżniać fakty od opinii. Przetwarzać informacje, kwestionować oczywistości i różnego rodzaju założenia.
Sokrates, stosował pytania m.in. podczas nauki swoich studentów. W ten sposób zachęcał ich do samodzielnego myślenia i do głębszej refleksji. Mimo upływu czasu sposób formułowania pytań przez Sokratesa jest wciąż aktualny. Poznajmy więc bliżej rodzaje pytań sokratycznych.
“Nie mogę nikogo niczego nauczyć. Mogę tylko sprawić, że zaczną myśleć”. – Socrates
Jak zadawać lepsze pytania? Oto 6 rodzajów pytań sokratycznych:
#01 Pytania wyjaśniające
- Co masz na myśli poprzez ______?
- O co przede wszystkim Ci chodzi?
- Jak ______ odnosi się do _____?
- Czy mógłbyś to ująć inaczej?
- Czy to co myślisz jest główną kwestią w tym przypadku?
- Czy mógłbyś podać jakiś przykład?
- Czy byłby to przykład: _____?
- Czy możesz to wyjaśnić dalej?
- Czy mógłbyś powiedzieć coś więcej na ten temat?
- Z jakiego powodu uważasz, że _____?
- Czy dobrze Cię zrozumiałem: masz na myśli _____ czy też _____?
- Jak to się odnosi do naszego problemu/dyskusji/sprawy?
- Jak myślisz, co _____ miał na myśli mówią _____?
- Czy mógłbyś powiedzieć swoimi słowami to co powiedział _____? _____, czy to miałeś na myśli?
#02 Pytania sprawdzające założenia
- Co zakładasz mówiąc to?
- Co zakłada Jan?
- Co innego moglibyśmy założyć?
- Wydaje się, że przyjmujesz, iż _____. Czy dobrze Cię rozumiem?
- Całe Twoje rozumowanie opiera się na _____. Dlaczego oparłeś swoje rozumowanie na _____ zamiast na _____?
- Wydaje się, że przyjmujesz, iż _____. Dlaczego uważasz to za oczywiste?
- Czy zawsze tak jest? Jak myślisz o co chodzi w tym założeniu?
- Dlaczego ktoś mógłby przyjąć takie założenie?
#03 Pytania badające motywy i dowody
- Czy mógłbyś wyjaśnić nam swoje motywy?
- Jak to się odnosi do tego przypadku?
- Czy jest powód aby wątpić w ten materiał dowodowy?
- Kto jest w stanie stwierdzić, czy to prawda?
- Jak odpowiedziałbyś komuś, kto mówi, że ____?
- Czy ktoś jeszcze ma dowody na poparcie tej tezy?
- Jakie rozumowanie doprowadziło Cię to takich wniosków?
- Jak moglibyśmy się przekonać, że to jest prawda?
#04 Pytania na temat poglądów lub punktu widzenia
- Co sugerujesz mówiąc to?
- Mówiąc _____, czy sugerujesz że _____?
- Ale gdyby tak się stało, to jakie by były inne tego skutki? Dlaczego?
- Jaki miałoby to skutek?
- Czy tak stałoby się na pewno, czy tylko prawdopodobnie?
- Jaka jest alternatywa?
- Jeżeli faktem jest, że _____ oraz _____ to co jeszcze może być prawdą?
- Jeśli założymy, że ____ jest etyczne, to co z _____?
#05 Pytania badające implikacje i konsekwencje
- Jak możemy to sprawdzić?
- Co zakłada to pytanie?
- Czy _____ sformułowałby to pytanie inaczej?
- W jaki sposób ktoś mógłby rozwiązać tę kwestię?
- Czy w ogóle jesteśmy w stanie znaleźć odpowiedź na to pytanie?
- Aby odpowiedzieć na to pytanie, na jakie inne pytania trzeba przedtem znaleźć odpowiedź?
- Czy to pytanie jest jasne? Czy je rozumiemy?
- W jaki sposób _____ określiłby tę kwestię?
- Czy odpowiedzieć na to pytanie jest łatwo czy trudno? Dlaczego?
- Czy wszyscy zgadzamy się, że tak powinno brzmieć pytanie?
- Dlaczego ta sprawa jest ważna?
- Czy to pytanie jest najważniejsze, czy też istnieje jakieś pytanie ukryte?
- Czy widzisz w jaki sposób to może się odnosić do ________?
#06 Pytania dotyczące pytań
- Jaki był sens tego pytania?
- Czy to co mówię ma sens? Dlaczego nie?
- Co to znaczy?
- Jak ________ odnosi się do codziennego życia?
- Jak myślisz, dlaczego zadałem to pytanie?
Uwagi końcowe
Pytania sokratyczne stanowią sedno krytycznego myślenia. To podejście skoncentrowane na uczeniu się. Stawienie i udzielanie odpowiedzi na te pytania prowadzi do nauki, wiedzy, odkrywania pomysłów, docierania do istoty rzeczy i przyczyn źródłowych. Tego rodzaju pytania zwykle koncentrują się na podstawowych pojęciach, zasadach, teoriach czy istotnych problemach. Pozwalają one odkrywać rozwiązania i skutecznie rozwijać tak ważną i cenioną w dzisiejszym świecie umiejętność myślenia krytycznego.
“Ważne jest, by nigdy nie przestać pytać. Ciekawość nie istnieje bez przyczyny. Kontemplując tajemnice wieczności, życia i cudownej struktury rzeczywistości, nie można uniknąć lęku. Wystarczy więc, jeśli spróbujemy zrozumieć choć trochę tej tajemnicy każdego dnia. Nigdy nie trać świętej ciekawości!” – Albert Einstein
Sprawdź też: Jak zadawać lepsze pytania i otrzymywać właściwe odpowiedzi?
