Czy wiesz jak uczy się ludzki mózg? Po co w ogóle ewolucja wymyśliła proces nauki? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery? Jak się uczyć, aby się nauczyć? Nauczenie się tego jak się uczyć, może przesądzić o twoim sukcesie. Umiejętność skutecznego uczenia się to jedna z najważniejszych kompetencji XXI wieku. W szybko zmieniającym się świecie, aby nie zostać w tyle trzeba stale się uczyć, dokształcać i rozwijać. Jak się uczymy?

W szkole i w pracy nieustannie posługujemy się tzw. mózgowymi algorytmami uczenia się, jednak czynimy to intuicyjnie, nie zwracając uwagi na to, jak się uczyć skutecznie. Nikt nie przedstawia nam jasnych reguł, zgodnie z którymi mózg zapamiętuje i rozumie treści albo zapomina je oraz popełnia błędy.

Na szczęście dużo już wiemy o przebiegu nauki. Badania z pogranicza informatyki, neurobiologii i psychologii poznawczej w znacznym stopniu objaśniły używane przez mózg algorytmy, zaangażowane w nie obwody, czynniki wpływające na ich wydolność oraz powody ich wyjątkowej wydajności u ludzi.

Stanislas Dehaene – francuski psycholog i specjalista neuronauk poznawczych wnikliwie przeanalizował na czym polega i jak przebiega proces uczenia się. Wyniki swoich badań i wnioski do jakich doszedł opisał w swojej książce Jak się uczymy. Okazuje się, że tym, co gwarantuje powodzenie w uczeniu się, jest optymalne wykorzystanie czterech filarów skutecznej nauki. Dzięki nim nasz mózg jest najefektywniejszym znanym dziś urządzeniem uczącym się i mimo ogromnego postępu technologicznego ciągle góruje nad komputerami.

Te cztery filary według Stanislasa Dehaene są uniwersalne. Korzystają z nich niemowlęta, dzieci i dorośli w każdym wieku, ilekroć odwołują się do zdolności nauki. Ilekroć musimy się czegoś nauczyć, i to szybko, możemy polegać na nich w celu optymalizacji swoich wysiłków. Dlatego też wszyscy powinniśmy je poznać i mistrzowsko je opanować.

“Gdybym musiał podsumować w dwóch słowach wyjątkowe talenty naszego gatunku, powiedziałbym: „uczenie się”. Nie jesteśmy po prostu Homo sapiens, lecz Homo docens – gatunkiem, który naucza sam siebie”. – Stanislas Dehaene

Jak się uczyć? 4 filary skutecznej nauki

Naszą zdolność uczenia się w wielkim stopniu modulują cztery zasadnicze mechanizmy – filary skutecznej nauki są to:

#01 Uwaga

Pierwszym z nich jest uwaga – zbiór obwodów neuronowych, które wybierają, wzmacniają i przekazują sygnały uznawane przez nas za istotne, co stukrotnie pomnaża ich oddziaływanie w naszej pamięci.

Selekcja stosownych informacji ma fundamentalne znaczenie dla uczenia się. Uwaga działa jak wzmacniacz i selektywny filtr. Dlatego każdy uczeń powinien nauczyć się skupiać uwagę – a nauczyciele powinni poświęcać więcej uwagi uwadze. Jeżeli uczniowie nie koncentrują się na właściwych informacjach, jest bardzo mało prawdopodobne, by czegokolwiek się nauczyli.

“Sztuka zwracania na coś uwagi, wielka sztuka” – Émile-Auguste Chartier zwany Alain

#02 Aktywne zaangażowanie

Drugim filarem jest  aktywne zaangażowanie: bierny organizm nie uczy się niemal niczego, ponieważ uczenie się wymaga czynnego generowania hipotez, podpartego motywacją i ciekawością. Rozbudzenie ciekawości u ucznia – pragnienia uczenia się, “głodu wiedzy” – to wręcz połowa sukcesu dydaktycznego.

Jakie działania skutkują największym zaangażowaniem uczniów? Nie ma jednej magicznej metody. Raczej jest to cały zestaw podejść, które zmuszają uczniów do samodzielnego myślenia, takich jak zajęcia praktyczne, dyskusje, w których wszyscy biorą udział, praca w podgrupach lub przerywanie zajęć po to, by zadać trudne pytanie i pozwolić uczniom na pomyślenie o nim przez chwilę. Efektywne są wszelkie rozwiązania, które motywują uczniów do rezygnacji z komfortu bierności.

“Nie mam szczególnego talentu. Zżera mnie tylko szalona ciekawość”. – Albert Einstein

#03 Informacje zwrotne o błędach

Trzecim filarem, który można uznać za “ciemna stroną” aktywnego zaangażowania, są informacje zwrotne o błędach. Korygują one nasze modele mentalne, eliminują niepoprawne hipotezy i utrwalają te najbardziej adekwatne. Popełnianie błędów jest najbardziej naturalnym sposobem uczenia się. Ponieważ każdy błąd daje okazję do nauki.

W jaki sposób możemy maksymalnie wykorzystać sygnały błędu? Aby dziecko czy dorosły uczyli się efektywnie, ich środowisko (które mogą stanowić rodzice, szkoła, uczelnia… albo zwykła gra komputerowa) musi zapewniać szybkie i adekwatne informacje zwrotne. Nauka postępuje sprawniej i łatwiej, kiedy uczniowie dostają szczegółowe wiadomości o tym, gdzie dokładnie się pomylili i co trzeba było zrobić inaczej.

“Wszyscy powinni się nauczyć radosnego popełniania błędów (…). Myśleć to przechodzić od jednego błędu do następnego”. – Alain

#04 Konsolidacja

Czwartym filarem jest konsolidacja. Konsolidacja to proces powtarzania i wykorzystywania nowej wiedzy i umiejętności, aż stanie się ona niemal automatyczna. Z czasem mózg kompiluje to, co sobie przyswoił, i przenosi do pamięci długotrwałej, uwalniając w ten sposób zasoby neuronowe na potrzeby dalszej nauki.

Konsolidacja, przejście od powolnego, świadomego, wysilonego przetwarzania do nieświadomej, automatycznej biegłości, zachodzi we wszystkich dziedzinach. Nasze mózgi nigdy nie ustają w nauce. Po opanowaniu danej umiejętności posuwamy się dalej aż do jej przeuczenia. Mechanizmy automatyzacji „kompilują” wykonywane przez nas regularnie operacje w wydajniejsze procedury rutynowe. Przenoszą je do innych obwodów mózgowych, poza obręb świadomości, gdzie różne procesy mogą przebiegać niezależnie od siebie i nie zakłócając innych wykonywanych operacji.

Zasadniczą rolę w procesie tej konsolidacji odgrywa powtarzanie. Również sen pozornie okres bezczynności, stanowi szczególny czas, w którym mózg odtwarza swoje minione stany, w większym tempie, i przeprogramowuje zdobytą w ciągu dnia wiedzę.

“Wszystkim uczniom służy skupienie uwagi, aktywne zaangażowanie, informacje zwrotne o błędach oraz cykl powtórek materiału w ciągu dnia i jego konsolidacji w nocy. Nazywam te czynniki „czterema filarami” uczenia się, ponieważ  leżą one u podłoża uniwersalnego algorytmu nauki, obecnego w mózgu każdego z nas, zarówno dzieci, jak i dorosłych”. –  Stanislas Dehaene

Słowo końcowe

Uwaga, aktywne zaangażowanie, informacje zwrotne o błędach oraz konsolidacja stanowią sekretne składniki powodzenia w nauce. Te fundamentalne komponenty naszej architektury mózgu są wykorzystywane zarówno w domu, jak i w szkole. Nauczyciele, którzy potrafią pobudzić u swych uczniów wszystkie te cztery funkcje, maksymalizują tempo i wydajność nauki w swoich klasach. Uczniowie, którzy korzystają z tych elementów, przyswajają wiedzę znacznie efektywniej. Dlatego każdy z nas powinien mistrzowsko je opanować.

„Bądź całkowicie skupiony”, „uczestnicz w lekcji”, „ucz się na swoich błędach”, „ćwicz każdego dnia i wykorzystuj każdą noc”. Są to proste zalecenia, których wszyscy powinniśmy przestrzegać”. –  Stanislas Dehaene

Naucz się uczyć – wykorzystaj potencjał swojego mózgu!

Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery...jak dotąd. - Stanislas Dehaene
Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery…jak dotąd. – Stanislas Dehaene

Najnowsze postępy w psychologii poznawczej, neuronaukach, sztucznej inteligencji i naukach o wychowaniu zaowocowały szczegółową wiedzą o tym, w jaki sposób ludzki mózg się uczy. Wiedza ta nie jest oczywista i jak podkreśla Stanislas Dehaene w swojej książce Jak się uczymy powinniśmy zrewidować większość z naszych dotychczasowych poglądów na uczenie się:

Nie, umysły niemowląt nie są pustymi tabliczkami czy niezapisanymi kartami;
Nie, mózg dziecka nie jest gąbką, która posłusznie wchłania strukturę swego środowiska;
Nie, nauka nie przebiega biernie na zasadzie ekspozycji na dane czy wykłady;
Nie, popełnianie błędów nie jest oznaką mierności ucznia;
Nie, sen nie jest po prostu czasem spoczynku;
Nie, dzisiejszym maszynom uczącym się jest wciąż bardzo daleko do przewyższenia ludzkiego mózgu;

i wiele innych podobnych mitów….

Jednym z celów książki Jak się uczymy jest upowszechnianie aktualnej wiedzy naukowej o tym jak się uczymy. Tak aby każdy nauczyciel, rodzic i każdy kto chce lepiej się uczyć mógł przyjąć optymalną strategię nauczania.

Lektura Jak się uczymy uświadomi ci pełen potencjał twojego mózgu pokaże też ograniczenia, które trzeba brać pod uwagę. Jeśli chcesz wiedzieć, jak działa twój mózg i jak efektywnie uczyć siebie i innych, ta książka jest dla ciebie!

“Efektywność ludzkiego mózgu na polu uczenia się pozostaje niezrównana: komputery pożerają dane jak zgłodniałe wilki, podczas gdy ludzie posługują się nimi wydajnie. Procesy nauki stosowane w naszym gatunku pozwalają na wyciskanie maksimum treści z minimum danych”. – Stanislas Dehaene

Źródło: Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery… jak dotąd, autor: Stanislas Dehaene, wydawnictwo Copernicus Center Press 2021, tłumaczenie Dariusz Rossowski

Sprawdź też: Zostań ultrasamoukiem! Ultranauka czyli jak uczyć się szybko i skutecznie