W jaki sposób myślisz? Mózg górny i dolny – teoria trybów poznawczych

W jaki sposób myślisz? Jesteś „górnomózgowcem” czy „dolnomózgowcem”? Według Stephen Kosslyn i Wayne G. Miller twórców teorii trybów poznawczych to w jaki sposób myślimy zależy od tego, jak wykorzystujemy górną i dolną część mózgu.

Większość z nas spotkała się z podejściem dzielenia mózgu na prawą i lewą półkulę. Lewa analityczna półkula mózgu odpowiada za zdolności takie jak język, myślenie analityczne, matematyka, logika i myślenie dosłowne. Prawa twórcza odpowiada za zdolności takie jak percepcja, emocje, kreatywność, umiejętności artystyczne, muzyczne, wyobraźnia czy intuicja. Przyjęło się przyjmować, że każdy z nas z reguły używa w większym stopniu jednej z półkul. Jednak nie jest to do końca słuszne założenie i podział. W normalnym zdrowym mózgu obie półkule przejawiają systematyczną tendencję do działania jako całość. Tak naprawdę zarówno lewa jak i prawa półkula, odgrywają ważną rolę w myśleniu logicznym i intuicyjnym, w myśleniu analitycznym i twórczym. Nikt ze zdrowym mózgiem nie jest tak naprawdę „lewopółkulowcem” albo „prawopółkulowcem”.

W przeciwieństwie do podziału mózgu na lewą i prawą półkulę, teoria trybów poznawczych (ang. The Theory of Cognitive Modes) Kosslyna i Millera opiera się na wiedzy i danych, które dotyczą anatomicznego podziału mózgu na dwie duże, stosunkowo dobrze rozpoznane i określone części mózgu – górną i dolną.

Odmienne sposoby wykorzystania przez ludzi tych dwóch części mózgu określają cztery podstawowe tzw. tryby poznawcze. Są to ogólne sposoby myślenia leżące u podstaw naszego stosunku do świata i interakcji z ludźmi wokół nas. Według tej teorii każdy z nas ma charakterystyczny dla siebie tryb poznawczy. Wpływa on na to, w jaki sposób odnosimy się do innych i jak postępujemy w różnych sytuacjach. Przyjrzyjmy się więc bliżej teorii trybów poznawczych i dowiedzmy się czym różnią się od siebie.

„Gdyby ludzki mózg był tak prosty, że moglibyśmy go zrozumieć, bylibyśmy wtedy tak głupi, że nie zrozumielibyśmy go i tak”. – Jostein Gaarder

Teoria trybów poznawczych (The Theory of Cognitive Modes) – podstawowe założenia

Początki teorii trybów poznawczych prowadzą do Franciscusa Sylviusa, który był siedemnastowiecznym holenderskim naukowcem. Przypisuje się mu odkrycie szczeliny dzielącej mózg na górną i dolną część, która na cześć odkrywcy nosi teraz jego imię.

Zanim poznamy bliżej cztery tryby poznawcze, warto wspomnieć o trzech podstawowych założeniach, na których opiera się teoria trybów poznawczych.

#01 Górna i dolna część mózgu odpowiadają za różne zadania

Po pierwsze górny i dolny mózg mają inną rolę i pełnią różne zadania.

Mózg dolny klasyfikuje i interpretuje napływające do nas informacje o otaczającym nas świecie. Opiera się na dostępie do odpowiednich wspomnień dotyczących określonych obiektów i zdarzeń.

Mózg górny odpowiada za formułowanie planów i wprowadzanie ich w życie. Górny mózg formułuje doraźne plany, a także plany długoterminowe, jak opracowanie strategii.

#02 Górny i dolny mózg zawsze działają razem

Po drugie w założeniu górny i dolny mózg działają zawsze jako całość.

Dla przykładu dolny mózg pozwala nam rozpoznać przyjaciela, którego widzimy po drugiej stronie pokoju, i uświadomić sobie, że może on nam doradzić, jak rozwiązać jakiś problem. Górny mózg z kolei określa plany: jak podejść do przyjaciela oraz jak podjąć tematykę problemu, z którym mamy do czynienia.

To co jest ważne podkreślenia to, że górny i dolny mózg to tak naprawdę jeden system. Kluczowe są interakcje między nimi, a nie różnice. Te dwie części mózgu, góra i dół, nieustannie wchodzą w interakcje i współpracują ze sobą.

#03 Każdy może polegać w większym lub mniejszym stopniu na górnym lub dolnym mózgu

Po trzecie różni ludzie mogą polegać w większym lub mniejszym stopniu na mózgu górnym i dolnym. Niektórzy ludzie mają skłonność do używania w równym stopniu obydwu części mózgu w tym samym zakresie. Jedni preferują górny mózg, inni faworyzują mózg dolny, a niektórzy wydają się nie korzystać z jakiegokolwiek z nich.

Każdy z nas może więc, w różnym stopniu polegać na górnym i dolnym mózgu. To z kolei wyznacza nasz preferowany tryb poznawczy, który jest dla nas najwygodniejszy przez większość czasu. Stopień, w jakim wykorzystujemy każdą z części mózgu, będzie wpływał na nasze myśli, uczucia i zachowanie.

Warto jednak podkreślić, że nikt z nas nie jest wyłącznie „górnomózgowcem” lub „dolnomózgowcem”. Istotna jest równowaga między tymi dwiema częściami. Ponieważ, nigdy nie funkcjonują one w oderwaniu i niezależnie od siebie.

4 główne tryby poznawcze

Znając już podstawowe założenia, na których opiera się teoria trybów poznawczych zobaczmy więc, czym charakteryzują się cztery podstawowe tryby poznawcze.

Podział na poszczególne tryby jest uzależniony od tego, w jakim stopniu dana osoba wykorzystuje górną i dolną część swojego mózgu.

#01 Tryb działania

Tryb działania charakteryzuje się tym, że górny i dolny mózg są wykorzystywane w dużym stopniu. Osoby, które myślą w tym trybie, mają tendencję działać opierając się na planach (korzystając z górnego mózgu), i rejestrować rezultaty tych działań (korzystając z dolnego mózgu). W razie konieczności modyfikują plany na bazie informacji zwrotnych. Ludzie funkcjonujący w trybie działania będą czuli się najlepiej na stanowiskach, które pozwalają im planować, działać i widzieć wyniki swoich działań.

#02 Tryb obserwatora

Tryb obserwatora polega na tym, że dolny mózg jest używany w znacznym stopniu, z kolei górny nie. Ludzie, którzy korzystają z trybu obserwatora często nie tworzą szczegółowych planów. Wykorzystują mózg dolny, aby próbować dogłębnie zrozumieć, co postrzegają. Interpretują to, czego doświadczają, umieszczają doświadczenia w kontekście i starają się zrozumieć ich skutki.

#3 Tryb stymulacji

Tryb symulacji to odwrotność trybu obserwatora. Górny mózg jest używany w dużym stopniu, natomiast mózg dolny w minimalnym zakresie. Osoby, które posługują się trybem stymulacji umieją być oryginalni i kreatywni. Jednak nie zawsze wiedzą, kiedy powiedzieć dość. Mogą wykazywać skłonność do destrukcyjnego działania. Nie zawsze potrafią w odpowiedni sposób dopasować swoje zachowanie do okoliczności, w których się znajdują.

#4 Tryb adaptacji

Tryb adaptacji to taki tryb, w którym górny i dolny mózg używane są w stopniu minimalnym. Osoby myślące w tym trybie nie angażują się w tworzenie planów. Jak również, nie skupiają się na interpretacji własnych doświadczeń. Tacy ludzie dają się łatwo zaabsorbować wydarzeniami i sprawami ważnymi w danej chwili. Powinny być przede wszystkim zorientowane na działanie i z łatwością reagować na bieżące sytuacje.

Uwagi końcowe

Oto poznałeś podstawowe założenia teorii trybów poznawczych, według której typowy sposób myślenia człowieka wynika z działania dwóch części mózgu: górnej i dolnej.

Tryb, w którym funkcjonujemy, może zależeć od kontekstu. To, jak myślimy i jak się zachowujemy, jest uzależnione w dużym stopniu od wymagań stawianych przez aktualną sytuację. Osoba, która w pracy posługuje się trybem działania, w domu może czuć się najlepiej w trybie adaptacji. Człowiek, który przeważnie funkcjonuje w trybie stymulacji w relacjach z przyjaciółmi, może przejść do trybu obserwacji itp.

Aby bliżej poznać nowy sposób patrzenia na to, co mózg mówi o nas samych i dowiedzieć się więcej o trybach poznawczych sięgnij po książkę Stephen Kosslyn i Wayne G. Miller “Górny mózg, dolny mózg. Sprawdź w jaki sposób myślisz i naucz się robić to lepiej“. Dostępna jest w polskim tłumaczeniu Mateusza Hohol i Natalii Marek.

Zawiera ona szczegółowy opis teorii i poszczególnych trybów poznawczych. Dowiesz się z niej więcej, czym one są i w jaki sposób działają. Jak wpływają na funkcjonowanie w grupie. W jaki sposób Cię charakteryzują, czy można je zmodyfikować itp.

W książce znajdziesz też test, który umożliwi Ci określić Twój preferowany tryb poznawczy. Pomoże on też ocenić, czy w zależności od sytuacji masz skłonność do przełączania się w inny tryb, czy też elastycznie poruszasz się między różnymi trybami. Ustalenie, w jakim trybie funkcjonujesz zazwyczaj, może prowadzić do zwiększenia samoświadomości.

Jeśli zależy Ci na rozwoju osobistym, społecznym czy zawodowym zrozumienie i rozważenie teorii trybów poznawczych może okazać się bardzo przydatne. Pomaga bowiem w lepszym w zrozumieniu samego siebie oraz w poprawie naszych relacji z innymi ludźmi.

„Ten, kto zna innych, jest uczony. Kto zna siebie, jest mądry”. – Laozi

A Ty co myślisz o teorii trybów poznawczych? Jesteś bardziej „górnomózgowcem” czy „dolnomózgowcem”? Napisz w komentarzu.