Zasady logicznego myślenia i merytorycznej dyskusji

Wychodząc od definicji dyskusja od łac. discussio ‘roztrząsanie’ to jeden ze sposobów wymiany poglądów na określony temat, popartych argumentami, prowadzona w gronie dwóch lub więcej osób. Prowadzenie dyskusji to pewnego rodzaju sztuka. Gdy nie da się łatwo sprawdzić kto ma rację, trzeba wzajemnie przekonać się do argumentów i dojść do wniosków. Przydają się tu dobrze rozwinięte zdolności komunikacyjne i wywierania wpływu. Umiejętność jasnego i zrozumiałego przekazywania swoich myśl, opinii i argumentów. Mimo, że prowadzący między sobą dyskusję rozmówcy powinni dążyć do osiągnięcia porozumienia, zdarza się że dyskusje przeradzają się w kłótnie. Górę zaczynają brać emocje, a meteorytyka schodzi na dalszy plan. Aby prowadzić bardziej skutecznie dyskusje warto poznać podstawowe zasady logicznego myślenia i merytorycznej dyskusji.

“Przede wszystkim potrzeba wiedzieć, o czym się mówi, albo cała dyskusja na nic, bezwarunkowo. A ludzie po większej części nie wiedzą nawet o tym, że nie znają istoty każdej rzeczy”. – Platon

Oto 10 zasad logicznego myślenia i merytorycznej dyskusji

#1 Nie atakuj osoby, lecz tezę (ad personam)

Argument ad personam wymierzony jest w rozmówcę. Zamiast odnosić się do meteorytyki, pojawia się ocena osoby. Dyskutant opisuje faktyczne lub rzekome cechy swego przeciwnika. Stara się go oczernić i wyprowadzić z równowagi. Ten rodzaj argumentacji często pojawia się w sytuacji, gdy osobie kończą się merytoryczne argumenty. Chwyta się wtedy ostatniej deski rachunku i zaczyna atakować swojego rozmówcę obrażając go i starając zdyskredytować.

Przykład:

Jest Pan za młody, aby wiedzieć co robi się w takiej sytuacji.
Proszę nie słuchać tego idioty.
Nie jest Pan Polakiem, więc nie wie Pan co jest dobre dla Polski.
Jest to tak oczywiste, że nawet Ty powinieneś to zrozumieć.

#02 Nie przeinaczaj i nie wyolbrzymiaj tezy rozmówcy, by ułatwić sobie dyskusję (sofizmat rozszerzenia)

To sytuacja, gdy nie odnosimy się do faktycznego sensu wypowiedzi, tylko celowo ją uwypuklamy by skompromitować jej sens. Dyskutant sprawia wrażenie obalenia argumentów przeciwnika poprzez obalenie argumentu, który nie został w ogóle przedstawiony.

Przykład:

– Jestem przeciwny podnoszeniu stawki akcyzy za alkohol.
– Aha, czyli chcesz, aby zwiększył się problem alkoholizmu w naszym kraju?

#03 Nie wyciągaj wniosków, ze zbyt małej ilości danych (pośpieszna generalizacja)

To, że coś nas dotyczy lub naszego środowiska nie oznacza, że nasze doświadczenia można od razu przenosić na innych i że dotyczy to wszystkich. Jeżeli jeden z członków jakieś grupy wykazuje jakąś cechę lub zachowuje w się w określony sposób, nie jest to jednoznaczne z tym, że wszyscy z tej grupy są tacy sami. Pośpieszna generalizacja powoduje, że zbyt szybko wyciągane są wnioski ze zbyt małej ilości danych.

Przykład:

-Po ostatnim meczu kibice się pobili.
-Mówiłem Ci, że wszyscy kibice to kryminaliści.

#04 Nie przyjmuj za przesłankę tego, co ma być dopiero udowodnione (petitio principii)

Błędne koło w rozumowaniu, polega na przyjęciu za przesłankę tego, co dopiero ma być wywnioskowane w danym rozumowaniu. Jeżeli teza, na której opieramy rozumowanie jest lub może być błędna to nie powinno się na jej podstawie wyciągać wniosków.

Przykład:

– Wszystkie kruki są czarne. Więc jeżeli ptak nie jest czarny to nie jest krukiem.

“Najtrudniej zbić argumenty kogoś mówiącego nie na temat”. – Stefan Kisielewski

#05 Nie twierdź, że skoro coś wydarzyło się w przeszłości, to musi być przyczyną (post hoc)

Występuje wtedy, gdy ktoś wyciąga wniosek o relacjach przyczynowo-skutkowych ze zwykłego następstwa dwóch zdarzeń w czasie.

Przykład:

Podczas burzy z piorunami można zaobserwować, że wpierw występuje błyskawica, a po chwili słychać grzmot. Można, więc wyciągnąć wniosek, że przyczyną grzmotu jest błyskawica. Jednak fakt, że obserwator najpierw widzi błyskawicę, a dopiero potem słyszy grzmot, wynika z różnicy prędkości rozchodzenia się światła i dźwięku.

#06 Nie postrzegaj zjawisk tylko w ich skrajnych przypadkach (dychotomia myślenia)

Dychotomia myślenia polega na postrzeganiu różnych zjawisk tylko w skrajnych aspektach. Występuje myślenie „czarno-białe”. Polaryzacja jest tak zdecydowana, że nie dopuszcza żadnego „pomiędzy”.

Przykład:

Dobrze – źle; prawdziwy – fałszywy; winny – niewinny; my – oni; przyjaciel – wróg
– Albo nas popierasz, albo jesteś przeciw nam

#07 Nie argumentuj wykorzystując fakt niewiedzy innych (ad ignorantiam)

Pozamerytoryczny sposób argumentowania, w którym dyskutant uznaje za dowód prawdziwości swojej tezy fakt, że jego oponent nie potrafi uzasadnić tezy przeciwnej. To, że ktoś nie udowodnił jeszcze jakieś tezy nie znaczy, że jest ona prawdziwa. Brak dowodów fałszywości nie jest przecież jednoznaczny z prawdziwością.

Przykład:

To oczywiste, że Bóg istnieje – czy jesteś w stanie udowodnić jego nieistnienie?
To oczywiste, że Bóg nie istnieje – czy jesteś w stanie udowodnić jego istnienie?

“Długa dyskusja oznacza, że obie strony nie mają racji”. – Voltaire

#08 Nie nakładaj ciężaru dowodu na tego, który kwestionuje postawioną tezę (onus probandi)

Tezę powinien udowodnić ten kto ją stawia, a nie osoba, która się z nią nie zgadza. Brak dowodów fałszywości tezy nie jest dowodem jej prawdziwości, należy tą prawdziwość uzasadnić. Na osobie podnoszącej dane twierdzenie, ciąży obowiązek jego udowodnienia. Zasada ta występuję np. w prawie karnym, gdzie występuje domniemanie niewinności i dowodzi ten co oskarża.

Przykład:

Tak jest i tyle. A co udowodnisz, że jest inaczej?

#9 Nie twierdź, że jedno zdanie wynika z drugiego, choć taki związek nie zachodzi (non sequitur)

Polega na tym, że z przesłanek danego wnioskowania nie wynika logicznie jego wniosek. Zazwyczaj błąd ten jest popełniany, gdy wnioskujący uznaje swoje wnioskowanie za wnioskowanie oparte na prawie logicznym, a więc wnioskowanie dedukcyjne, a w rzeczywistości tak nie jest.

Przykład:

Każdy kwadrat ma wszystkie boki równe
Dana figura ma wszystkie boki równe
Dana figura jest kwadratem

#10 Nie twierdź, że skoro teza jest powszechnie przyjęta, to musi być prawdziwa (ad populum)

Rozmównica odwołuje się do gustów, upodobań i przesądów tłumu. Argument ten bazuje na niechęci ludzi do naruszenia status quo, zmian, innowacji, wszystkiego co nowe i nieznane. Ludzie wolą unikać trudnych problemów wymagających intensywnego myślenia. Błędnie opiera prawdziwość tezy na jej powszechnej akceptacji.

Przykład:

Do czasów Kopernika ludzie uważali, że Słońce krąży wokół Ziemi, która znajduje się w środku układu słonecznego. Dopiero Mikołaj Kopernik dzięki swoje teorii heliocentrycznej „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”.

Uwagi końcowe

Oto poznałeś zasady, które mogą pomóc w prowadzeniu bardziej merytorycznych dyskusji. Powinniśmy wystrzegać się błędów logicznych i wyciągania zbyt pochopnych wniosków. Starać się opierać naszą argumentację na konkretnych faktach i dowodach. Unikać “naginania” rzeczywistości, aby potwierdzać nasze tezy. Znając te zasady i często występujące błędy w logicznym rozumowaniu możemy też wychwytywać je u naszych rozmówców, z którymi wchodzi w dyskusję. Dzięki czemu będziemy mogli bardziej skutecznie dyskutować i przekonywać do naszej argumentacji.

To co może dodatkowo może pomóc w prowadzeniu dyskusji to również pokora i wystrzeganie się kategorycznych stwierdzeń. Próby forsowania własnego zdania w sposób arogancki i kategoryczny raczej nie przysporzą przychylności rozmówcy. Przeważnie zniechęcają i wywołują opór drugiej strony. Zbytnia pewność siebie i brak przyjęcia perspektywy rozmówcy mogą sprawić, że nikt nie przyzna Ci racji. Lepiej zrezygnować z określeń nieznoszących sprzeciwu takich jak: „na pewno”, „bez wątpienia”, „z pewnością, „prawdą jest”. Można je zamienić na bardziej łagodniejsze wersje, zakładające przypuszczenie: „wydaje mi się”, „myślę”, „sądzę”, “skłonny jestem myśleć”. Taki sposób prowadzenia dyskusji stosował np. Benjamin Franklin, dzięki czemu skuteczniej przekazywał innym swoje poglądy i skłaniał ludzi do podejmowania działań, które były po jego myśli.

Głównym celem wszelkiej rozmowy jest udzielenie lub otrzymanie informacji, pozyskanie kogoś lub przekonanie do swoich racji, warto więc rozwijać swoje umiejętności prowadzenia dyskusji, nie wdawać się w kłótnie i spory. Lepiej zjednywać sobie ludzi, szukać wspólnie punktów porozumienia i starać się dochodzić do zgody.