Umysł ludzki jest niesamowity. Niemal nieustanie generuje różne myśli. Sztuką jest zapanować nad tym rwącym potokiem. Skierować go w taki sposób, aby nam pomagał realizować zakładane cele i pragnienia. By pozwalał nam osiągać niesłychane i nadzwyczajne rzeczy. Aby to zrobić często trzeba wykazać się dyscypliną i siłą woli. Nie wpaść w pułapki umysłu. Nauczyć się panować nad swoimi myślami.
Mimo, że przez nasz umysł przebiega setki myśli w jednym momencie człowiek może tak naprawdę skupić się tylko na jednej konkretnej rzeczy. Kilka rzeczy na raz można wykonywać tylko pod warunkiem, że są bardzo łatwe i nie wymagające uwagi. Myślenie to duży wysiłek także energetyczny. Jak ujął to kiedyś Thomas Edison „Myślenie to najtrudniejszy rodzaj pracy i dlatego większość ludzi za wszelką cenę go unika“. Jest w tym sporo racji, bo tylko wykorzystując swój umysł, ucząc się i rozwijając możemy wykorzystywać w coraz większym stopniu nasz potencjał. Wymaga to jednak zaangażowania i wysiłku, który nie wszyscy z nas mają ochotę podejmować.
Kontrola nad własnym umysłem to sztuka. A jeśli nie będziemy panować nad naszym umysłem może nas wywieść w pole i zaprowadzić na manowce, zamiast pomagać i doprowadzić do upragnionego celu.
Daniel Kahneman, psycholog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomi, w swojej słynnej już książce „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym“, przedstawia i analizuje dwa systemy myślenia tzw. szybki i wolny. Opisuje mechanizmy funkcjonowania naszego umysłu oraz formułowania przez ludzi błędnych wniosków, pod wpływem których podejmują działania, nieskuteczne z punku widzenia oczekiwanych rezultatów. Przyjrzyjmy się więc bliżej na czym polega myślenie szybkie i wolne oraz jak myśleć, aby działać skuteczniej i efektywniej.
“Umysł wykonuje milczącą pracę, z której biorą się wrażenia, domysły i wiele naszych decyzji”.
Akcja – reakcja
Rzeczy, które często robimy i powtarzamy wchodzą nam w nawyk. Nawyki pozwalają nam działać szybciej, bez większego zastanowienia. Pewne działania wykonujemy odruchowo. W wielu przypadkach funkcjonujemy na „autopilocie”. Wykonujemy je instynktownie bez odwoływania się do świadomego, racjonalnego myślenia. W przypadku nawyków pojawia się bodziec, na który następuję niemal natychmiastowa reakcja. Dobrze jest rozwijać w sobie dobre nawyki, bo wówczas działanie przychodzi nam łatwiej i w sposób niemal automatyczny. Z drugiej strony powinniśmy pozbywać się złych nawyków, które niczemu dobremu nam nie służą.
Obok działania nawykowego jest też proces myślenia wyższego rzędu. Działa on na podobnej zasadzie jak w przypadku nawyków. Występuje jakiś bodziec, na który odpowiadamy. Różnica polega na tym, że między bodźcem, a reakcją jest czas na zastanowienie. Ta chwila zatrzymania i zastanowienia z reguły dobrze wpływa na jakość odpowiedzi. Stąd też wynika znane powiedzenie „pomyśl zanim coś zrobisz”. Trzeba więc wiedzieć kiedy należy się zatrzymać i chwilę zastanowić przed podjęciem działania.
Dwa style myślenia
Dwa odmienne rodzaje myślenia to myślenie wolne i myślenie szybkie. W książce „Pułapki myślenia” Kaheneman opisał te dwa podstawowe systemy, jakimi posługują się ludzie, wydając osądy o świecie i podejmując decyzje. System 1 – szybki i automatyczny, oraz System 2 – wolny i racjonalny.
System 1 – Myślenie szybkie
Myślenie szybkie (System 1) działa w sposób niemal błyskawiczny i automatyczny bez wysiłku lub niewielkim wysiłkiem. Używając go nie mamy poczucia świadomej kontroli.
Myślenie szybkie polega na analizowaniu i przetwarzaniu informacji w krótkim czasie. Opiera się na wykorzystaniu intuicji w sposób automatyczny i instynktowny. Takie myślenie wykorzystujemy, gdy już mamy doświadczenie i praktykę. Reagujemy i podejmujemy działania bez głębszego zastanawiania.
W wielu codziennych sytuacjach, jak zwykłe rozmowy, robienie zakupów czy przy wykonywaniu różnych codziennych czynności takie podejście jest słuszne i potrzebne. Człowiek traciłby za dużo czasu i energii, gdy nad każdą jedną czynnością musiałby nadmiernie rozmyślać i ją analizować. Jeśli ewentualne konsekwencje działania w danym przypadku nie są zbyt istotne, nie ma większego sensu ich wnikliwe analizowanie.
Przykłady działań Systemu 1 to np. rozumienie prostych zdań w ojczystym języku, wykonywanie nieskomplikowanych rachunków matematycznych jak 2+2, rozpoznawanie, że jeden przedmiot jest dalej niż inny, odwracanie głowy w kierunku źródła dźwięku, wykrzywianie twarzy na widok obrzydliwego zdjęcia itp.
System 2 – Myślenie wolne
Po drugiej stronie mamy myślenie wolne i racjonalne. System 2 czyli myślenie wolne wymaga skupienia uwagi. Rozdziela naszą koncentrację między działania wymagające umysłowego wysiłku. Działanie Systemu 2 często wiąże się z subiektywnym poczuciem skupienia, swobodnego wyboru i świadomego działania. System 2 to „ja” świadome, rozumiejące, mające przekonania, które decyduje samodzielnie o tym co myśleć i robić.
Przykłady działań Systemu 2 np. pilnowanie naszego zachowania w towarzystwie, szukanie konkretnej osoby w tłumie ludzi, dyktowanie własnego numeru telefonu, parkowanie samochodem w ciasnym miejscu, porównywanie zalet i wad różnych przedmiotów np. sprzętu AGD, wypełnianie deklaracji podatkowej itp.
Chodzi o sytuacje, w których musimy się przygotować i skupić uwagę. Jeśli tego nie zrobimy dana czynność zostanie wykonana gorzej lub skończy się niepowodzeniem.
Istnieją obszary naszego życia, w których podejmując decyzje powinniśmy się przełączyć w ten tryb myślenia. Tak będzie jeśli są to decyzje o charakterze długoterminowym, od których wiele zależy. Błędna decyzja może mieć wpływ na końcowy rezultat, który chcemy osiągnąć.
Waga takich decyzji dla każdego z nas może być trochę inna. Mogą być to np. decyzja o tym jaki kierunek studiów wybrać, wybór partnera życiowego, decyzja jaką ścieżką kariery zawodowej podążyć, jak zainwestować pieniądze itp.
Im bardziej istotne konsekwencje mogą wystąpić w przypadku błędnej decyzji, tym bardziej powinniśmy korzystać z wolnego myślenia. Trzeba się zatrzymać, zastanowić, przeanalizować fakty i różne opcje. Od tego może bowiem zależeć powodzenie i uzyskanie tego czego chcemy.
Pułapki umysłu
Obydwa sposoby myślenia szybkie (System 1) i wolne (System 2) są stale aktywne w naszym umyśle. System 1 działa w sposób automatyczny, system 2 działa zwykle w trybie niskiego zużycia energii, w którym zaangażowana jest tylko część dostępnej uwagi. System 1 świetnie sprawdza się w rutynowych działaniach. Jednak gdy System 1 napotyka jakąś trudność, aktywuje się System 2, aby bardziej szczegółowo i konkretnie przetworzyć sytuację i rozwiązać zaistniały problem. Te dwa systemy bardzo wydajnie dzielą się zdaniami, minimalizują wysiłek i optymalizują skuteczność.
Istotny wniosek, który płynie z badań Kahenaman jest jednak taki, że jako ludzie mamy niestety tendencję do używania mechanizmu szybkiego myślenia, w odniesieniu do decyzji ważnych i długoterminowych. Jest to oczywiście błąd, bo powinniśmy w takim przypadku korzystać z myślenia wolnego. Niestety działając w ten sposób, często dokonujemy niewłaściwych wyborów, które mają na nas, a czasem również na innych niekorzystny wpływ.
Jak sobie poradzić z “pułapkami umysłu”?
Podejmując różne decyzje zadaj sobie pytanie „Czy nad tym trzeba zastanowić się powoli?”. Jeśli tak, nie spiesz się. Znajdź czas na zastanowienie i wnikliwe przemyślenie tematu. Oddziel bodziec od reakcji w czasie. Możesz też zadać sobie pytanie „A skąd wiadomo, że to prawda?”. Takie pytania zmuszają do refleksji i przemyślenia sytuacji.
Gdy decyzja może nieść za sobą poważne konsekwencje, trzeba zapewnić sobie możliwie dużo czasu na zastanowienie. Nie bój się powiedzieć „zastanowię się nad tym i wrócę z odpowiedzią”. Jeśli ktoś na Ciebie naciska, aby się na coś zgodzić od razu, lepiej powiedz „Jeśli muszę zdecydować teraz to odpowiedź brzmi – nie. Jeśli poczekasz, odpowiedź może być inna.”. Nie działaj pochopnie. Ważne decyzje wymagają czasu, aby je “przetrawić”, przeanalizować i podjąć właściwą decyzję.
Gdy dobrze przeanalizujemy fakty, wszystkie za i przeciw, z reguły podejmiemy lepszą decyzję niż działając bez zastanowienia.
Sprawdź: Jak szybciej podejmować mądrzejsze decyzje?
Jak wykorzystać potencjał “wolnego myślenia”?
Jednym z dobrych nawyków, jest korzystanie z „wolnego myślenia” w ważnych kwestiach, sprawach o istotnej wadze. Większość błędów jakie popełniamy w życiu wynika z niewłaściwej oceny sytuacji i podjęcia złej decyzji. Dzieje się tak na skutek niedostatecznie wnikliwego i starannego przeanalizowania zaistniałych okoliczności i zdarzeń, które miały miejsce.
Ludzie przyjmują pewne dane, a następnie podejmują decyzje na podstawie częściowych informacji, selektywnego doboru argumentów, które często polega na szukaniu potwierdzenia sformułowanych już przez nich przekonań.
Żyjemy w ogromnym tempie, każdy z nas obciążony jest nadmiarem bodźców i informacji. W związku z tym wyuczyliśmy się „myślenia na skróty”. Badania Kahnemana potwierdzają jednak, że w przypadku decyzji, która może w istotny sposób zaważyć na naszym życiu osobistym czy zawodowym powinniśmy znaleźć chwilę na zastanowienie. Włączyć „myślenie wolne”, kontrolowane. Wymaga to jednak wysiłku i motywacji. Tak jak pilot w samolocie przejmuje stery i wyłącza automatycznego pilota, tak samo my powinniśmy włączyć system „myślenia wolnego” i przejąć kontrolę nad swoimi decyzjami i wydawanymi osądami.
Co robić, aby uaktywnić “myślenie wolne”?
Oto trzy sposoby, z których można skorzystać, aby przejść w tryb wolnego i racjonalnego myślenia:
#1 Myśl na papierze
Pisz, aby dowiedzieć się co myślisz. To co może pomóc w podejmowaniu lepszych decyzji i wolnym myśleniu to spisywanie odręcznie swoich myśli i wniosków na papier. Pisanie własnoręczne to świetne i sprawdzone narzędzie wspomagające proces myślenia. Zmusza nas do refleksji, zastanowienia i pozwala osiągnąć większą jasność co do działań, które powinniśmy podjąć.
#2 Praktykuj samotność
Inny sposób na doskonalenie umiejętności wolnego myślenia to praktykowanie samotności. Znajdź od 30 do 60 min czasu na chwilę samotności, w ciszy i spokoju tak, aby przebywać tylko sam ze sobą. Idź do jakiegoś wolnego od hałasu miejscu. Odetnij się od wszelkich bodźców, które mogą dekoncentrować i rozpraszać uwagę. W szczególności odłącz się od smartfonu i innych urządzeń elektronicznych.
Praktyka samotności początkowo może wydawać się trudna. Jednak po nabraniu pewnej wprawy nasz umysł się uspokoi, zmniejszy się w nas napięcie i stres. Zaczną pojawiać się w naszym umyśle rożne pomysły, przemyślenia i inspiracje. Wystarczy pozwolić umysłowi, aby myśli płynęły swobodnie jak woda. Regularna praktyka samotności wymaga “wolnego myślenia”. Trzeba się oderwać od bieżących spraw i obowiązków, aby zanurzyć się w samotności i własnym towarzystwie. Znajdź chwilę na wyciszenie, spowolnienie tempa i spokojne zastanowienie nad ważnymi sprawami.
#3 Stosuj model myślenia GOSPA
Istnieje model myślenia, który w skrócie określa się jako GOSPA. Jego stosowanie wymaga myślenia wolnego. Nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich wyrazów:
- Goals (Cele) – to wymierne osadzone w czasie rezultaty, które w określonej perspektywie czasowej chcemy osiągnąć
- Objectives (Założenia) – to cele pośrednie, które trzeba zrealizować, aby osiągnąć cele główne
- Strategies (Strategie) – to sposoby na realizację poszczególnych założeń
- Priorities (Priorytety) – to działania, które w większym stopniu niż inne przyczyniają się do osiągnięcia celów
- Actions (Działania) – konkretne działania, to co trzeba faktycznie zrobić, aby wcielić w życie strategie, zrealizować założenia i osiągnąć cele.
Ta metoda myślenia może podnieść naszą skuteczność w podejmowaniu decyzji i rozpatrywania danej kwestii w dłuższej perspektywie.
Uwagi końcowe
“Musisz wygrać w swoim Umyśle zanim wygrasz w życiu”
Oba systemy System 1 – szybki, intuicyjny i emocjonalny oraz System 2 – wolniejszy, działający w sposób bardziej przemyślany i logiczny, są nam potrzebne. Trzeba jednak uważać na błędy myślowe, które wpływają na nasze decyzje, a mogą być skutkiem błędnego wykorzystania tych systemów do niewłaściwego celu.
Aby dowiedzieć się więcej o myśleniu wolnym i szybkim koniecznie przeczytaj książkę “Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym” Daniela Kahnemana. Kahneman stara się wyjaśnić dlaczego tak często dochodzi do popełnianych błędów, jaki jest mechanizm myślenia i jak unikać pułapek przy podejmowaniu decyzji. Radzi, jak wykorzystać potencjał wolnego myślenia. Dzieli się praktycznymi wskazówkami i przenikliwymi spostrzeżeniami na temat wyborów w życiu zawodowym i osobistym.
Inna książka, która może Ci pomóc w bardziej skutecznym wykorzystaniu możliwości Twojego umysłu to książka Briana Tracy – “Bądź mądrzejszy! Naucz się myśleć i działać jak ludzie sukcesu“. Brian Tracy przedstawia proste, ale praktyczne i skuteczne metody aktywizacji naszych naturalnych talentów i zdolności. Podsuwa pomysły jak lepiej myśleć, planować, działać, aby skuteczniej osiągać swoje cele.
Wykorzystaj potencjał swojego umysłu! Rozwijaj w sobie dobre nawyki, aby działać szybko i skutecznie. Pamiętaj jednak, aby stosować wolne myślenie zawsze wtedy, gdy sytuacja tego wymaga, a skutki błędnego wyboru mogą być poważne. Dzięki temu będziesz podejmować lepsze decyzje w ważnych dla Ciebie kwestiach. A czas poświęcony na refleksję i planowanie działań przełoży się na Twój końcowy sukces.
